Ruim 95 miljoen jaar geleden stroomde een uitgebreid stelsel van rivieren door wat nu de Marokkaanse Sahara is. In het water zwom een van de vreemdste riviermonsters rond die de wetenschap kent, de roofdinosaurus Spinosaurus. Volledig volgroeid was dit dier en met zijn lengte van 15 meter en gewicht van zeven ton langer dan een volwassen Tyrannosaurus rex. Zijn lange bek, vergelijkbaar met die van een krokodil, bevatte talloze scherpe, kegelvormige tanden.
Paleontologen die het oude sediment van de prehistorische rivieren uitpluizen, vonden onlangs grote hoeveelheden van die kegelvormige tanden op twee vindplaatsen in het zuidoosten van Marokko. In één vindplaats werden 150 keer zoveel tanden van de Spinosaurusaangetroffen als van andere dinosaurussen. Omdat deze rotsen ooit rivierafzettingen waren, betekent deze vondst dat de Spinosaurus zijn tanden veel vaker in het water verloor dan andere dinosaurussen die in het gebied leefden. En dat vormt weer nieuw bewijs voor het feit dat dit dier een unieke waterkiller was.
“Door deze grote hoeveelheid Spinosaurus-tanden is het zeer waarschijnlijk dat dit dier vooral in de rivier leefde, en niet zozeer op de oevers,” stelt onderzoeksleider en student Thomas Beevor van de Britse University of Portsmouth in een persverklaring.
Het nieuwe onderzoek, waarover onlangs een artikel verscheen in het vakblad Cretaceous Research, bouwt voort op eerdere studies waarin werd gesteld dat de Spinosaurus een echte waterliefhebber was. Een scheikundig onderzoek uit 2010 leverde aanwijzingen op voor het feit dat deSpinosaurusen zijn verwanten een groot deel van de tijd in het water doorbrachten, net als de tegenwoordige krokodillen en nijlpaarden. Uit de analyse van een in Marokko gevonden Spinosaurus-skelet (waarover in 2014 en dit jaar werd gepubliceerd) bleek dat dit dier kenmerken had die andere zwemmende dieren ook hebben, zoals een peddelvormige staart waarmee de dinosaurus zich door het water kon voortbewegen.
“Als je beenderen bestudeert, is het lastig om inzicht te krijgen in de manier waarop deze dieren in hun ecosysteem functioneerden,” vertelt paleontoloog en promovendus Matteo Fabbri van de Yale University, die deelnam aan de onderzoeken in 2014 en 2020 maar niet betrokken was bij de nieuwe studie. “Dit onderzoek is van belang omdat het naar het ecosysteem zelf kijkt.”
De staart van het verhaal
De Spinosaurusis een van de meest uitzonderlijke dinosaurussen waar ooit materiaal van werd gevonden: het roofdier is van kop tot staart langer dan een volwassen T. rex en heeft een bijna twee meter hoog zeil op zijn rug.
Rond 1910 werden in Egypte voor het eerst fossielen van het dier gevonden, maar die raakten in de Tweede Wereldoorlog beschadigd tijdens een luchtaanval. Dat maakte het buitengewoon moeilijk voor paleontologen om de anatomie van het dier te begrijpen.
In de decennia daarna troffen wetenschappers over de hele wereld soorten aan die verwant waren aan de Spinosaurus, bijvoorbeeld in Azië, Zuid-Amerika, Europa en andere delen van Afrika. De krokodilachtige schedel van het dier duidt erop dat hij ook snelle prooien, zoals vissen, kon grijpen. Bovendien werden in 1983 bij de vondst van een aan de Spinosaurus verwante dinosaurus schubben aangetroffen in de ribbenkast van het dier, wat er mogelijk op wijst dat de roofdieren net als pterosaurussen en andere kleinere dinosaurussen vis aten.
In de decennia na deze ontdekkingen viel de groep van de zogenaamde ‘spinosauridae’ steeds op door de bijzondere ‘krokodilachtige’ anatomie van de dieren. Maar hoe bijzonder deze spinosauridae als groep ook zijn, de mysterieuze Spinosaurus blijft een klasse apart.
In 2014 maakte een onderzoeksgroep onder leiding van National Geographic Explorer Nizar Ibrahim, tevens coauteur van het nieuwe artikel, bekend dat er in Marokko een verrassend intact skelet van een Spinosaurus was gevonden. Uit de nieuw gevonden beenderen bleek dat de achterpoten van het dier relatief kort waren ten opzichte van zijn voorpoten. Ook waren de wanden van zijn botten opvallend dik en hadden die een grote dichtheid, net als bij tegenwoordige nijlpaarden en pinguïns. Die aanpassingen wezen op een leven dat zich in ieder geval deels in het water afspeelde.
Afgelopen april verscheen er nog meer bewijs voor de Spinosaurus als “riviermonster”, toen het team van Ibrahim bekendmaakte dat het de eerste gefossiliseerde staart van een Spinosaurus had gevonden. Die bleek er, in tegenstelling tot de staarten van bijna alle andere verwante dinosaurussen, uit te zien als een soort peddel. Uit voorlopige robottests bleek dat de Spinosaurus zich door de bouw van zijn staart efficiënter door het water kon bewegen dan verwante, op het land levende dinosaurussen.
Een schatkist aan tanden
Om de relatie van de Spinosaurusmet het water verder te onderzoeken, plozen Ibrahim en zijn collega's in oktober en november 2019 twee vindplaatsen uit in het zuidoosten van Marokko, in de buurt van het dorp Tarda. Het gesteente daar is onderdeel van het Kem Kem-gebergte, een 240 kilometer lange formatie van steile rotsen met daarin gesteente dat werd gevormd in een prehistorisch rivierstelsel van zo'n 95 tot 100 miljoen jaar oud.
Onderzoekers hopen diep van binnen om hier volledige skeletten te vinden, maar gave fossielen zijn in dit gebied uiterst zeldzaam, omdat het water in de toenmalige rivieren onstuimig kolkte. Bijna alle fossielen die in het Kem Kem-gebergte zijn gevonden zijn ofwel geïsoleerde botfragmenten, of tanden. De dinosaurussen raakten die gedurende hun hele leven kwijt en die groeiden ook weer aan, net als bij onze huidige krokodillen.
De vindplaatsen waren ook al uitgeplozen door lokale bewoners, in een zoektocht naar fossielen die ze konden verkopen aan exporteurs, groothandels, verzamelaars en onderzoekers, een traditie waar duizenden mensen in Marokko hun brood mee verdienen.
De eerste vindplaats was al verlaten toen de onderzoekers er begonnen. Er bleken echter nog grote stukken zandsteen te liggen, boordevol tanden en botten. De onderzoekers wisten in 2019 nog 926 fossielen op te sporen. Op de tweede vindplaats, nog geen twee kilometer verderop, werd nog wel actief gegraven. Om een goed overzicht te krijgen van de fossielen uit die vindplaats kocht coauteur David Martill, die als paleontoloog werkzaam is aan de Britse University of Portsmouth, 1.261 fossielen die door een persoon waren opgegraven.
Bijna de helft van alle fossiele tanden die op de eerste vindplaats werden aangetroffen (en een zesde van het totale aantal daar aangetroffen fossielen) waren Spinosaurus-tanden. Bij de tweede vindplaats bleken meer dan twee vijfde van de daar gevonden fossiele tanden afkomstig te zijn van een Spinosaurus. De Spinosaurus-tanden waren bij de tweede vindplaats goed voor bijna een derde van de fossielen van gewervelden, wat uitzonderlijk is. “We kennen geen andere locatie waar zo'n enorme hoeveelheid dinosaurustanden werden gevonden in gesteente waarin botten zijn achtergebleven,” stelt Martill in een verklaring.
De ‘tanden’ die na die van de Spinosaurus het meest voorkwamen op de twee vindplaatsen zijn officieel eigenlijk geen tanden. Het zijn de zeer ontwikkelde, tand-achtige schubben die in de bek stonden van de oer-zwaardvis Onchopristis. Er werden verder nauwelijks tanden van dinosaurussen aangetroffen.
Een krachtige zwemmer
De onderzoekers erkennen dat er nog aan alternatief mogelijk is voor hun idee van de zwemmende Spinosaurus. Het zou kunnen dat de Spinosaurusniet echt zwom, maar dat hij vanaf de oever en in ondiep water vissen te pakken nam, zoals de reigers die wij kennen. Daarbij zou hij tanden zijn verloren, die vervolgens in het water vielen. Maar de onderzoekers wijzen er ook op dat waadvogels over het algemeen disproportioneel lange achterpoten hebben, terwijl de achterpoten van de Marokkaanse Spinosaurus juist ongebruikelijk kort zijn.
“Die verhoudingsgewijs korte achterpoten maken het niet alleen onwaarschijnlijk dat dit dier door het water waadde, het zou ook betekenen dat de Spinosaurusslechter is aangepast aan het leven als wadend dier dan bijna alle andere niet-vliegende theropoda,” zo schrijven de onderzoekers. Het is volgens hen dan ook veel logischer te veronderstellen dat de Spinosaurus rondzwom in de rivieren van het Kem Kem-gebied en zijn tanden verloor terwijl hij al zwemmend op prooien jaagde.
Het Kem Kem-gebergte zal ongetwijfeld nog meer fossielen opleveren en deze tanden zijn vermoedelijk niet het laatste dat we gaan vernemen van de fascinerende Spinosaurus. Maar in ieder geval voor dit moment leveren de onderzoeksgegevens een spannend beeld op uit een ver verleden: van een enorme krokodilachtige dinosaurus die door machtige rivieren zwom in een gebied waar zich nu de Sahara bevindt.
Fabbri vindt de resultaten van het onderzoek een cadeautje: een onderbouwing van het al decennialang groeiende idee dat de Spinosauruseen in het water levend riviermonster was. “De wetenschap is continu bezig zichzelf te verbeteren,” zegt hij. “Maar het is ook wel eens fijn om erachter te komen dat we gelijk hadden!”
Lees nog veel meer over dinosauriërs in de oktober 2020 editie van National Geographic Magazine.
Dit artikel werd oorspronkelijk in het Engels gepubliceerd op NationalGeographic.com
