Zo dacht men in 1865 dat Megalosaurus (rechts) eruit zag.
In 1824 kreeg de eerste dinosaurus zijn naam: de Megalosaurus. Het was het begin van 2 eeuwen aan wetenschappelijke ontdekkingen en onderzoek, van de "Bottenoorlog" tot de dino-renaissance. Nog steeds blijven sommige vragen onbeantwoord over de fascinerende dieren. "We blijven zoeken naar nieuwe fossielen."
Op 20 februari 1824 nam William Buckland, professor aan de Universiteit van Oxford, het woord voor de verzamelde wetenschappers van de Geological Society of London. Hij had enkele fossielen bestudeerd, waaronder een onderkaak met een uitstekende tand. Hij vermoedde dat die toebehoorden aan hetzelfde dier. Hij doopte het Megalosaurus, "reusachtige hagedis".
Daarmee kreeg de eerste dinosaurus een wetenschappelijke naam. Voordien had de Fransman Georges Cuvier al Pterodactylus beschreven,een vliegend reptiel, maar dat is geen dinosaurus.
Pterodactylus
Dinosaurussen op de ark van Noah
Hoe die Megalosaurus er dan wel uit zag, daar had Buckland eigenlijk geen idee van. Hij had maar een paar kleine fragmenten van verschillende skeletten om mee te werken. De professor nam aan dat het dier op 4 vier poten liep en zo'n 20 meter mat.
Ook de illustere wetenschapper Richard Owen ging daarvan uit. Hij was de eerste die de verzamelnaam dinosaurus bedacht. Op zijn advies maakte een kunstenaar in 1854 een Megalosaurus-sculptuur voor de beeldentuin van Crystal Palace. Die "Megalosaurus" staat er vandaag nog steeds, tussen een resem andere uitgestorven dieren, en ziet eruit als een kruising van een beer en een krokodil.
De Megalosaurus in Crystal Palace ziet eruit als een kruising tussen een krokodil en een beer. Richard Baker
Hoewel er tot vandaag geen compleet skelet is gevonden van Megalosaurus, weten we dat het dier er in werkelijkheid helemaal anders uit zag. Het was een vleesetende dinosaurus die op zijn achterpoten liep en zo'n 6 meter hoog werd.
Nog iets dat de ontdekkers fout hadden: vandaag weten we dat Megalosaurus 166 miljoen jaar geleden leefde, in het Midden-Jura. Maar Owen had niet veel op met de evolutietheorie van zijn tijdgenoot Charles Darwin. "Hij zag die beesten als deel van de schepping en paste ze gewoon in in het verhaal van de zondvloed", lacht dinosaurusexpert Koen Stein, paleontoloog aan de VUB.
Dat het allemaal toch iets anders in elkaar zat, wist men in victoriaans Engeland natuurlijk niet toen ze Crystal Palace bezochten. "Die gigantische, monsterachtige reconstructies uit lang vervlogen tijden kregen heel wat aandacht", zegt Stein.
Scrotum humanum is geen wetenschappelijke naam
We hebben het nu misschien over Megalosaurus, maar als de geschiedenis iets anders had gelopen, dan hadden we het nu misschien over "menselijke balzak" gehad.
Dat komt doordat er in 1677, lang voor er sprake was van Megalosaurus, een bizar fossiel opdook in het Britse dorpje Cornwell. Het vertoonde sterke gelijkenissen met de onderkant van een menselijk dijbeen, maar was véél groter. Wat het precies was, wist niemand.
Uiteindelijk belandde het in 1763 in een wetenschappelijke encyclopedie onder de Latijnse naam "Scrotum Humanum", met het droge bijschrift dat er "stenen gevonden zijn die precies lijken op de edele delen van een man".
Het "scrotum humanum" (rechts) in een ets uit 1763.
Vandaag wordt aangenomen dat het gaat om een stuk dijbeen van Megalosaurus. Zeker zullen we het nooit weten, want het fossiel zelf is intussen verloren gegaan.
Als dat klopt, dan is dit het oudste beschreven fossiel van Megalosaurus. Waren de regels voor wetenschappelijke naamgeving naar de letter gevolgd, dan had het dier "Scrotum Humanum" kunnen heten. Maar dat is dus niet gebeurd. In 1990 beslechtte de Commissie voor Zoölogische Naamgeving definitief de discussie. De Commissie besloot toen dat "Scrotum Humanum" sowieso geen geldige wetenschappelijke naam is.
Er zijn trouwens nog wel meer mysterieuze Megalosaurus-fossielen. De kans bestaat zelfs dat het Museum voor Natuurwetenschappen er eentje in huis heeft, weet Koen Stein.
"Er ligt een teenkootje van een vleesetende dinosaurus waar heel lang "Megalosaurus" bij gestaan heeft. Of dat ook echt zo is, is koffiedik kijken. Zo'n teenkootje heeft geen diagnostische kenmerken, eigenlijk heb je een ruggenwervel nodig. En er zijn enorm veel vleesetende dinosaurussen."
Bottenoorlog en dinosaurus-renaissance
Het zijn maar enkele voorbeelden van hoe onze kennis over dinosaurussen is geëvolueerd, sinds die februaridag in 1824.
Op het einde van de 19e eeuw kwam die kennis in een stroomversnelling tijdens de zogenoemde Bone Wars ("de Bottenoorlog").
"Tijdens de kolonisatie van het westen van Canada en de Verenigde Staten werden toen heel veel vondsten gedaan", vertelt Stein. "2 bevriende onderzoekers, Othniel Marsh en Edward Cope, stuurden toen elk teams uit voor opgravingen. En ze deden ongelofelijke ontdekkingen. Veel populaire dino's zoals Triceratops, Stegosaurus en Diplodocus zijn door hen ontdekt."
"Maar hun vriendschap eindigde in bittere rivaliteit. Die twee teams zijn elkaar echt beginnen te bekampen. Ze saboteerden elkaars opgravingen met dynamiet, en het kwam zelfs tot shoot-outs met revolvers."
Ook het oosten van Afrika leverde een schat aan nieuwe kennis op. "Alle grote langnekdinosaurussen zijn ontdekt bij opgravingen van de Duitsers en later de Engelsen, bijvoorbeeld in Tanzania."
En dan was er nog de zogenoemde dinosaurus-renaissance in de jaren zestig. "Toen werd de link tussen vogels en dinosaurussen duidelijker, na de ontdekking van de Archaeopteryx in Duitsland en de welbekende raptors in Noord-Amerika. Die laatste hadden holle botten en bultjes op de bovenarmen waar pluimen aan vastzaten."
"Dat heeft helemaal veranderd hoe we denken over dino's. Niet meer als koudbloedige reptielen die sloom en traag waren, maar als dynamische dieren die actief waren, snel bewogen en waarschijnlijk warmbloedig waren."
We weten nog steeds niet welke kleur dino's hadden
Dan rest de vraag: welke raadsels blijven tot vandaag onopgelost? "Welke kleur dinosaurussen hadden, dat blijft tot vandaag giswerk. Bij sommige vondsten, wanneer de resten uitstekend bewaard zijn, kan je schakeringen tussen licht en donker zien, en soms zelfs bijna een tijgerpatroon op pluimen."
"Welke kleuren dat precies waren, dat kan je onmogelijk zeggen. Misschien kan dat ooit wel met chemische technieken die we nog moeten ontwikkelen."
We weten vandaag beter hoe Megalosaurus eruit zag, maar de kleuren blijven een mysterie. Artiesten kunnen die naar eigen goeddunken kiezen, zoals op dit beeld. Elena Duvernay
"Ook de vraag blijft: hoe werkt fossilisatie precies? Welke chemische processen doen dode dieren transformeren in steen? We weten wel steeds beter wat er gebeurt op het niveau van de moleculen. We hebben zelfs al DNA en eiwitten uit botcellen van fossielen kunnen halen."
"We blijven natuurlijk ook zoeken naar nieuwe skeletten. Die gunnen ons een blik op de biodiversiteit van toen. Wat we nu al weten, is nog maar een glimp, een klein venstertje op een lang vervlogen tijd. Wij paleontologen proberen te begrijpen hoe biodiversiteit door de tijd evolueert. Met alle serieuze crashes die daarbij horen. Het uitsterven van de dinosaurussen, bijvoorbeeld."
Benieuwd wat we binnen nog eens 200 jaar zullen weten.
